Yasal Düzenlemeler ve Denetimlerde Dikkat Edilmesi Gerekenler
İş hayatında giderek yaygınlaşan bir uygulama olan asıl işveren-alt işveren ilişkisi, işlerin daha verimli bir şekilde yürütülmesi için tercih edilen bir yöntemdir. Ancak bu ilişkinin yasalara uygun bir şekilde düzenlenmesi, hem asıl işverenin hem de alt işverenin hak ve sorumluluklarını doğru bir şekilde belirlemesi açısından kritik öneme sahiptir. 4857 sayılı İş Kanunu, asıl işveren-alt işveren ilişkisini düzenleyen hükümler getirmiştir ve bu ilişkinin yasal sınırlar içinde yürütülmesini zorunlu kılmıştır. Bu yazıda, asıl işveren ve alt işveren ilişkisi ile ilgili temel kavramlar ve denetimlerde dikkat edilmesi gereken noktalar üzerinde duracağız.
Asıl İşveren ve Alt İşveren Nedir?
- Asıl İşveren: Bir işyerinde yürütülen işin tamamından sorumlu olan, işçileri doğrudan istihdam eden ve işyerinin sahibi olan işverendir. Asıl işveren, işin bir bölümünü veya tamamını başka bir işverene devretse bile, işin genel sorumluluğunu taşır.
- Alt İşveren: Asıl işverenin işyerinde yürütülen asıl işin bir bölümünü veya yardımcı işlerden birini üstlenen ve bu işi kendi işçileriyle yerine getiren işverendir. Alt işveren, işin bir parçasını üstlenirken, asıl işverenin belirlediği kurallar çerçevesinde çalışmak zorundadır.
Yasal Düzenlemeler
4857 sayılı İş Kanunu, asıl işveren-alt işveren ilişkisini düzenlerken işçilerin haklarının korunmasını ön planda tutmuştur. Kanun, bu ilişkiyi belirli sınırlarla çizmiş ve işçilerin hak kaybına uğramaması için çeşitli hükümler getirmiştir.
- Asıl İşin Bölünememesi: İş Kanunu’na göre, asıl işverenin asıl işi alt işverene devretmesi yasaktır. Ancak, yardımcı işler veya uzmanlık gerektiren işler alt işverene devredilebilir. Örneğin, bir fabrika üretim sürecini alt işverene devredemezken, temizlik veya güvenlik hizmetlerini alt işverene verebilir.
- Muvazaa Yasağı: Asıl işveren ile alt işveren arasındaki ilişki, işçi haklarının ihlal edilmesine yönelik bir muvazaa içermemelidir. Muvazaa, işçilerin haklarını azaltmak amacıyla yapılan sahte veya hileli işlemleri ifade eder. Bu tür uygulamalar, yasal açıdan geçersiz sayılır ve asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı da sorumlu hale gelir.
Denetimlerde Dikkat Edilen Hususlar
Denetimler, asıl işveren ve alt işveren ilişkisini kontrol ederken belirli hususlara odaklanır. İş Kanunu’nun getirdiği düzenlemelere uyulup uyulmadığı bu denetimlerde titizlikle incelenir.
1. Alt İşverenin Tanımlanan İşleri Üstlenmesi
Denetimlerde, alt işverenin üstlendiği işin yasal sınırlar içinde olup olmadığı kontrol edilir. Asıl işin bölünerek alt işverene devredilmesi veya muvazaalı işlemler yapılıp yapılmadığı denetimlerin ana odak noktalarından biridir.
- Denetimlerde Dikkat Edilen Nokta: Denetimlerde, alt işverenin sadece yardımcı işlerde veya uzmanlık gerektiren alanlarda çalıştırılması gerektiği kontrol edilir. Asıl işin bölünmesi veya muvazaalı işlem tespiti durumunda, asıl işverenin işçilerin tüm haklarından sorumlu tutulabileceği denetimlerde incelenir.
2. Alt İşverenin Çalışanlarının Haklarının Korunması
Asıl işveren, alt işverenin çalışanlarının haklarını korumakla da yükümlüdür. Alt işverenin işçilerine maaş ödememesi, sigorta primlerini yatırmaması gibi durumlarda asıl işveren, bu yükümlülüklerden doğrudan sorumlu tutulabilir.
- Denetimlerde Dikkat Edilen Nokta: Denetimlerde, alt işverenin çalışanlarının sosyal güvenlik haklarının tam ve eksiksiz bir şekilde yerine getirilip getirilmediği kontrol edilir. Ayrıca, asıl işverenin bu süreci denetleyip denetlemediği de incelenir.
3. İş Sağlığı ve Güvenliği Tedbirleri
Asıl işveren, işyerinde çalışan tüm işçilerin iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinden sorumludur. Bu sorumluluk, alt işverenin işçileri için de geçerlidir. İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği kurallarının uygulanıp uygulanmadığı, gerekli eğitimlerin verilip verilmediği gibi hususlar denetimlerde büyük önem taşır.
- Denetimlerde Dikkat Edilen Nokta: Denetimlerde, işyerinde çalışan tüm işçiler için iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınıp alınmadığı kontrol edilir. Asıl işverenin bu konuda alt işveren üzerinde denetim yapıp yapmadığı da incelenir.
4. Alt İşveren İşçilerinin Ücret ve Sosyal Hakları
Alt işverenin çalışanlarına sağladığı ücret ve sosyal haklar, asıl işverenin gözetimi altındadır. İşçilerin ücretleri, fazla mesai ücretleri, yıllık izin hakları gibi konular asıl işverenin sorumluluk alanına girer.
- Denetimlerde Dikkat Edilen Nokta: Denetimlerde, alt işverenin işçilerine zamanında ve tam ücret ödeyip ödemediği, sosyal haklarını sağlıklı bir şekilde yerine getirip getirmediği kontrol edilir. Asıl işverenin bu ödemeleri ve hakları takip edip etmediği de denetimlerin odak noktalarındandır.
5. İş Sözleşmeleri ve Yasal Uygunluk
Alt işverenin işçileriyle yaptığı iş sözleşmelerinin yasalara uygun olup olmadığı, işverenlerin bu sözleşmeleri denetleyip denetlemediği önemli bir husustur. İş sözleşmeleri, işçilerin haklarını koruyacak şekilde düzenlenmelidir.
- Denetimlerde Dikkat Edilen Nokta: Denetimlerde, alt işverenin işçileriyle yaptığı iş sözleşmelerinin İş Kanunu’na uygun olup olmadığı kontrol edilir. Ayrıca, asıl işverenin bu sözleşmelerin denetimini yapıp yapmadığı da incelenir.
Sonuç
Asıl işveren ve alt işveren ilişkisi, işlerin daha verimli bir şekilde yürütülmesini sağlarken, işçilerin haklarının korunmasını da gerektiren bir yapıdır. İş Kanunu, bu ilişkinin nasıl kurulması gerektiğini ve işverenlerin hangi sorumlulukları üstlenmesi gerektiğini net bir şekilde düzenlemiştir. Denetimlerde, bu ilişkiyi düzenleyen kurallara uyulup uyulmadığı titizlikle incelenir ve işverenlerin yükümlülüklerini yerine getirmeleri beklenir. İşverenlerin bu kurallara uyması, hem çalışanların haklarının korunmasını sağlar hem de işyerinde huzurlu ve verimli bir çalışma ortamı oluşturur. Yasal düzenlemelere uymak, işverenlerin denetimlerde sorun yaşamamasını ve yasal yaptırımlarla karşılaşmamasını sağlayacaktır.